Περίεργες γνώσεις – Τι ήταν το υγρό πυρ;

Ένα μυστικό όπλο: όποιος αποκάλυπτε τη συνταγή, καταδικαζόταν σε θάνατο

Το υγρό πυρ ήταν ένα «ανορθόδοξο όπλο»: ένα φονικό εμπρηστικό μείγμα που εξασφάλισε στους Βυζαντινούς αδιαμφισβήτητη στρατιωτική υπεροχή τόσο στην ξηρά όσο και στη θάλασσα.

Υγρό πυρ – Μινιατούρα

Η μινιατούρα αυτή απεικονίζει Βυζαντινούς ναυτικούς να χρησιμοποιούν το υγρό πυρ ενάντια στον επαναστάτη Θωμά τον Σλάβο. (Πηγή: Wikimedia Commons)

Η χρήση του πυρός ως όπλο ήταν συχνή στην αρχαιότητα. Εμπρηστικά βέλη και φλεγόμενα βλήματα ήταν εξαιρετικά χρήσιμα για την πρόκληση πυρκαγιών, ιδιαίτερα κατά τις πολιορκίες. Ωστόσο, ήταν οι Βυζαντινοί που ανέπτυξαν την τεχνική στο έπακρο κατά την ύστερη αρχαιότητα, χρησιμοποιώντας ένα μυστικό όπλο. Η συνταγή του φυλασσόταν αυστηρά στην αυλή της Κωνσταντινούπολης και ήταν γνωστή μόνο στον αυτοκράτορα και σε λίγους εξειδικευμένους τεχνίτες. Όποιος αποκάλυπτε το μυστικό, τιμωρούνταν με θάνατο.

Φωτιά στη θάλασσα

Το υγρό πυρ ήταν μια ειδική εμπρηστική σύνθεση που χρησιμοποιούνταν για την καταστροφή εχθρικών πλοίων ή πολιορκητικών μηχανών. Πιθανώς αποτελούνταν από μίγμα πίσσας, νίτρου, θείου, πετρελαίου και άσβεστου – μια εκρηκτική συνταγή εξαιρετικά αποτελεσματική ιδιαίτερα στη θάλασσα.

Κατά τις ναυμαχίες, το υγρό πυρ εκτοξευόταν από ειδικούς χάλκινους σωλήνες (ένα είδος «μεσαιωνικού φλογοβόλου») που λειτουργούσαν με πετάλια, τοποθετημένους στα δρομώνια – τα μεγάλα πολεμικά πλοία των Βυζαντινών. Επίσης, πετάγονταν πήλινα αγγεία γεμάτα με το μίγμα, που εξερράγησαν με την πρόσκρουση.

Αδύνατο να σβήσει

Αυτό που έκανε το υγρό πυρ τόσο τρομακτικό ήταν ότι δεν μπορούσε να σβήσει με νερό — πιθανώς επειδή περιείχε άσβεστο, που αντιδρά βίαια όταν βραχεί. Σύμφωνα με μεσαιωνικά κείμενα, ο μόνος τρόπος για να σβήσει ήταν με μείγμα από ούρα, άμμο και ξίδι. Οι εχθροί των Βυζαντινών δεν το γνώριζαν αυτό. Έτσι, οι Βυζαντινοί κατάφεραν να αποκρούσουν την αραβική πολιορκία της Κωνσταντινούπολης το 717–718 μ.Χ.

Γιατί λέγεται “Greek fire”;

Η ονομασία “Greek fire” δόθηκε από ξένους λαούς και υιοθετήθηκε στις δυτικές γλώσσες. Οι ίδιοι οι Βυζαντινοί αποκαλούσαν το όπλο “υγρόν πῦρ” ή “πῦρ Ρωμαϊκόν” (ρωμαϊκή φωτιά), καθώς ήταν μέρος της Ανατολικής Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας. Η σύνθεση αποδίδεται σε έναν Έλληνα εφευρέτη που ζούσε στον Λίβανο, στην αρχαία Ηλιούπολη (Heliopolis).